فهرست مطالب
مقدمه
دندانهای کج و نامرتب علاوهبر ظاهری نازیبا در هنگام لبخند زدن، بر روی سلامت دهان و دندان نیز تأثیر دارند. در واقع تمیز کردن و رسیدگی به دندانهای شلوغ، کار بسیار سختتری خواهد بود. در نتیجه احتمال پوسیدگی، عفونت در دندان و لثه افزایش مییابد. همچنین گاهی ممکن است در امر جویدن غذا و تکلم نیز فرد دچار اختلال شود. از روشهای کارآمد برای مرتب کردن دندانها، میتوان به انواع ارتودنسی دندان اشاره نمود. این نوع درمان زیبایی بسته به نوع شکل دندان، طول درمانهای متفاوتی دارد.
در واقع در این روش، دندانها مجبور میشوند به سمت یکدیگر حرکت کنند و این حرکت تا زمانی ادامه پیدا میکند که تمامی دندانها در جای اصلی خود بهطور مرتب قرار گیرند. بهترین روش در زمانی که نامنظمی دندانها با استفاده از کامپوزیت و لمینیت درمان نمیشود، استفاده از ارتودنسی است. این روش نیز انواع مختلفی داشته که باتوجه بهنظر دندانپزشک و بیمار، بهترین نوع آن انتخاب خواهد شد. در ادامه همه آن چیزی که در رابطه با این درمان باید بدانید، به تفصیل توضیح داده میشود. با ما همراه باشید.
ارتودنسی دندان چیست؟
ارتودنسی یکی از تخصصهای رشته دندانپزشکی بوده و در واقع قدیمیترین زیرشاخه آن بهحساب میآید. در این رشته بهطور اختصاصی به تشخیص و درمان نامرتبیها و ناهنجاریهای دندان و فک پرداخته شده و همچنین روشهایی برای پیشگیری از این ناهنجاریها نیز معرفی میشود. در واقع هر آنچه که به موقعیت دندانها و استخوانها فک مربوط باشد، بهطور مستقیم در رشته ارتودنسی مورد بحث قرار میگیرد. به متخصصین این رشته، ارتودنتیست گفته شده که در ابتدا دوره دندانپزشکی عمومی را گذرانده و سپس به مدت 3 تا 4 سال تخصص ارتودنسی خود را ادامه میدهند.
تمرکز متخصصان این رشته بر روی درمان بیماریها و مشکلاتی نظیر از بین بردن فاصله میان دندانها، صاف کردن دندانها کج شده در فک، تراز کردن قسمت فوقانی و پایینی فک، درمان مشکلات مربوط به بایت دندانها و غیره بوده است. پروسههای درمانی که یک ارتودنتیست اجرا میکند، میتواند ظاهر دندانها را بهبود بخشیده و سلامتی را به آنها بازگرداند. برای انجام این نوع درمانها نیز از ابزارهای مخصوص استفاده خواهد شد.
مشکلات عدم استفاده از ارتودنسی
همانطور در مقدمه نیز اشاره شد، دندانها و فک اگر در موقعیتی نادرست قرار گیرند، مشکلات متعددی را بهوجود میآورند. در ادامه تعدادی از مهمترین مشکلات نامنظم بودن دندانها بیان شده است؛
- به وجود آمدن لبخندی نازیبا و کاهش اعتماد به نفس افراد.
- احتمال منزوی شدن افراد در اجتماع و گوشهگیری آنها بهعلت ظاهر نامناسب در حرف زدن و عدم ادای درست کلمات، افزایش مییابد.
- دشوار بودن، انجام موارد بهداشتی دهان و دندان.
- ایجاد پوسیدگی در دندانها، علی الخصوص میان دندانهایی که بهم ریختگی زیادی دارند.
- افزایش احتمال بروز بیماریهای مربوط به لثه مانند خونریزی لثه یا عفونت.
- ممکن است مشکلات فکی موجب دشواری در تنفس شده و کیفیت خواب را کاهش دهند.
- افزایش هزینههای مربوط به دندانپزشکی بهعلت آسیب مداوم به دندانها، لثه و سایر ساختار داخلی دهان.
انواع ارتودنسی
درحال حاضر 3 نوع ارتودنسی وجود دارد که هر کدام برای موارد خاصی مورد استفاده قرار میگیرند.
ارتودنسی ثابت
از رایجترین انواع ارتودنسی باید به نوع ثابت آن اشاره کرد. در این روش، اجزای کوچکی مانند براکت بر روی دندانها چسبانده شده و سیمها و کشهای مخصوص بر روی این اجزا، قرار میگیرند. این عمل موجب میشود تا دندانها به سمت موقعیت مورد نظر حرکت کنند. نحوه قرارگیری براکتها نیز بهشکل دندانها بستگی دارد. در واقع در این روش درمانی علاوه بر حرکت دندانها، ریشهها نیز جابهجا میشوند. همانطور که از اسم آن نیز مشخص است، تمامی اجزا کاملاً ثابت بوده و بیمار نمیتواند آنها را از دهان خود خارج کند. بیمار باید هر ماه به دندانپزشک مراجعه کرده تا وضعیت سیم و دندانها را بررسی کرده و بر اساس حرکت دندانها، موقعیت براکتها و سیمها را تغییر دهد.
انواع ارتودنسی ثابت:
- بریس فلزی
- بریس سرامیکی
- بریس لینگوال درونی
- زد اسپرینگ ثابت
ارتودنسی متحرک
ارتودنسی متحرک برای درمان مشکلات جزئی مانند تصحیح انحراف کم دندانها و جابهجایی دندان در اثر مکیدن انگشت شصت، استفاده میشود. در این نوع درمان، دندانپزشک فک بالا و پایین را قالبگیری کرده و سپس پلاکهای مخصوص ساخته میشوند. از ارتودنسی متحرک بیشتر برای سنین پایین استفاده میشود، زیرا تنها قادر خواهد بود مشکلات کوچک را بر طرف کند و ناهنجاریهای استخوانی در نوع متحرک درمانپذیر نیستند. دندانپزشکان توصیه میکنند که بیماران در طول 24 ساعت، تنها در زمان غذا خوردن ومسواک زدن پلاک ها را از دهان خارج کنند. به طور کلی حداقل 20 ساعت در روز از پلاک های متحرک استفاده کنند.
این نوع از ارتودنسی را میتوان بههمراه بریس یا بدون آن نیز استفاده کرد و معمولاً عوارض خاصی ندارند. باید توجه داشت که قالبها اگر به طور درست استفاده نشوند ممکن است باعث بروز عفونت در لثهها شوند.
انواع ارتودنسی متحرک:
- ریتینر
- اینویزیلاین
- بریسهای هاولی
- زد اسپرینگ متحرک
ارتودنسی نامرئی
ارتودنسی نامرئی یک دستاورد جدید در علم دندانپزشکی بهحساب میآید. اغلب افرادی که از ارتودنسیها به علت ظاهر نمایان آنها استفاده نمیکنند، ارتودنسی نامرئی بهترین انتخاب خواهد بود. این نوع درمان، اصلاً ظاهر مشخصی نداشته و بیماران میتوانند بدون استرس و نگرانی از آن استفاده کرده و بهراحتی لبخند بزنند و با دیگران معاشرت کنند. این نوع ارتودنسی با فنآوری تصویربرداری 3 بعدی ساخته خواهد شد و از پلاستیک شفاف و سخت برای مرتب کردن دندانها استفاده میشود که بسیار شبیه به نایت گاید هستند.
هر مجموعه از ارتودنسی نامرئی تنها برای دو هفته قابل استفاده است و بعد از دو هفته باید بریسهای جدید جایگزین شوند. به طوریکه هر چند وقت یکبار سیمها سفت شوند، پلاکهای جدیدی برای بیمار طراحی میشود. کاربرد این درمان مشابه نوع ثابت است ولی امکانات آن شبیه به نوع متحرک بوده است. به همین از نوع نامرئی برای سنین بالاتر نیز میتوان استفاده نمود. همچنین بیماران میتوانند در هنگام مسواک زدن، استفاده از نخ دندان و غذا خوردن این نوع بریسها را از دهان خارج کرده و بعد از پایان کار، دوباره در دهان خود قرار دهند.
ارتودنسی لینگوال
از این نوع ارتودنسی اغلب برای بزرگسالان استفاده میکنند. در واقع اجزای لینگوال در پشت دندانها قرار میگیرد و از بیرون هیچ دیدی به آنها وجود ندارد. به همین دلیل به این ارتودنسی، پشت زبانی نیز میگویند و با ارتودنسی فلزی و ثابت ساز و کار یکسانی دارد. براکت و سیمها در این نوع درمان دندانها نیز وجود دارد و به علت نامرئی بودن، در بین بیماران محبوبین زیادی کسب کرده است.
ارتودنسی دیمون
در این نوع ارتودنسی از تکنولوژی بسیار متفاوتی استفاده میشود. در واقع ساز و کار لغزشی و کشویی جایگزین براکتهای سیمی و کشی شده است. بههمین علت، طول درمان کوتاهتر و مراحل سریعتر انجام خواهند شد. رضایت بیمار در طول این روش نیز بسیار بیشتر است. علاوه بر آن در سیستم دیمون نیروی بیشتری به دندانها وارد شده و بینظمیها را کاملاً مرتب خواهد کرد.
ابزارهای مورد استفاده در انواع ارتودنسی
ارتودنتیستها از ابزارهای مختلفی برای درمان بهرهمند میشوند که بهطور کلی این ابزارها در دو دسته ثابت و متحرک قرار میگیرد. در ادامه تمامی این ابزارها معرفی خواهند شد.
براکت و بند
این ابزار شامل براکت، سیم و بند میشود. از بندها برای ثابت نگهداشتن دندان استفاده میشود و در نقش پایه بریس بهحساب میآیند. این ابزارهای به وسیله مواد مخصوصی به دندان متصل میشوند. تنها بندها هستند که به دندانهای عقبی وصل خواهند شد و براکتها به روی دندانهای جلویی قرار میگیرند. سیمها نیز از داخل براکتها عبور کرده و از طریق باندها ثابت میشوند. با کشیده شدن سیمها، دندانها تحت فشار قرار میگیرند و با گذشت زمان، موقعیت دندانها بهحالت درست خود باز میگردد.
بیمارانی که از این ابزار برای هماهنگ کردن دندانهای خود استفاده میکنند، باید بهصورت منظم و ماهیانه توسط دندانپزشک متخصص چک شوند و بریسها نیز در صورت نیاز کشیده یا محکم شوند. طول مدت درمان با این ابزار بسته به میزان ناهماهنگی دندانها از چند ماه تا چند سال متفاوت خواهد بود.
فضا نگهدارنده ثابت (Fixed-space maintainers)
کودکان تا سن خاصی، دندانهای شیری دارند. در زمان افتادن دندانهای شیری، ممکن است دندانهای مجاور به سمت قسمت خالی شده لثه حرکت کنند و دیگر فضای کافی برای رشد دندان اصلی وجود نداشته باشد. ارتودنتیست از فضا نگهدارنده ثابت برای حفظ جای خالی استفاده میکند تا زمانی که دندان اصلی در جای مناسب خود رشد کند.
فضا نگهدارنده متحرک (Removable space maintainers)
از این ابزار بهعنوان یک جایگزین مناسب برای فضا نگهدارنده ثابت استفاده میکنند.
دستگاه های عادت شکن
به دستگاهی برای از بین بردن عاداتی مثل مکیدن اشاره میکند.
هدگیر (Headgear)
از این ابزار برای جلوگیری سرعت رشد فک فوقانی استفاده شده و سرعت را کاهش میدهد. همچنین دندانهای بالا و پایین با یکدیگر هماهنگ میکنند.
اکسپندر یا وسیعکننده کام (Palatal expander)
این ابزار برای گسترده کردن قوس فک بالا استفاده میشود. پیچهای اکسپندر به مفاصل استخوانی فشار وارد کرده و آنها را به سمت بیرون هدایت میکنند. در واقع متخصص ارتودنسی بدین وسیله پهنای سقف دهان را گسترش داده و دندانها و فک را در جای درست خود قرار میدهد.
نگهدارندهها (Retainers)
از نگهدارندهها بعد از پایان دوره درمان استفاده میشود زیرا ممکن است بعد از گذشت مدتی دندانها به حالت قبلی خود بازگردند، اما نگهدارنده از این مورد جلوگیری خواهد کرد. دو نوع رتینر یا نگهدارنده متحرک وجود دارد؛
- نگهدارنده هاولی که از ترکیب فلز و اکریلیک ساخته شده است. آکریلیک را بر روی سقف دهان قرار میدهند و با استفاده از سیمهای متصل به آن، دندانها را در جای خود نگه میدارند.
- نوع دیگر نگهدارنده از جنس پلاستیک شفاف ساخته میشود. این نگهدارندهها را بر روی دندان قرار میدهند و عملکردی شبیه به ترازکننده نامرئی دارند.
- نگهدارنده ثابت که به ثورت یک سیستم ثابت پشت دنداهای جلویی چسبانده میشوند.
مراحل درمان ارتودنسی
درمان ارتودنسی از آنچه تصور میشود بسیار آسانتر است. برای انجام این کار در ابتدا بایدیک ارتودنتیست باتجربه و با مهارت یافت کرد و سپس تمامی مراحل درمان را به او سپرد. تمامی مراحلی که متخصص برای درمان در نظر میگیرد در ادامه آمده است؛
معاینه و مشاوره تخصصی
در همان مراجعه اول به مطب ارتودنتیست، یک معاینه دقیق انجام میشود که در آن وضعیت صورت، فک و دندانها کاملاً بررسی شده و عکسبرداریها با اشعه ایکس و گرافی نیز تهیه خواهد شد. در این جلسه مشخص میشود که بیمار چه مشکلاتی داشته و شدت این مشکلات چقدر است.
مشخص شدن نوع درمان
در همان ویزیت اول، بعد از اینکه نوع و شدت مشکلات دهان و دندان بیمار مشخص شد، در رابطه با بهترین روش برای درمان بحث میشود. در واقع متخصص باتوجه به اطلاعاتی که از معاینه بیمار بدست آورده است، تشخیص میدهند که کدام روش ارتودنسی برای او مناسبتر است و بهترین نتیجه را خواهد داشت. به همه این اعمال، طرح درمان میگویند. بعد از اینکه طرح درمان مشخص شد، متخصص در رابطه با طول مدت درمان، هزینهها و نحوه مراقبت نیز صحبت کرده و هر آنچه را که نیاز باشد با بیمار در میان میگذارد.
معمولاً عکسهای مورد نیاز در این مرحله، عکس کلی از دهان (پانورامیک) و عکس از هریک از دندانها به طور جداگانه است. البته امکان دارد متخصص به عکسهایی از صورت و فک بیمار نیز نیاز داشته باشد که به طور دائمی در پرونده او قرار خواهد گرفت.
شروع درمان و اتصال ابزارها
در طرح درمان، نوع ابزارها مورد نیاز مشخص خواهد شد. اگر ارتودنسی ثابت برای بیمار انتخاب شود، دستگاهها در همان جلسه و نهایت در جلسه بعدی دستگاهها بر روی دندانها قرار میگیرد و پروسه درمان آغاز خواهد شد. اما در صورت انتخاب شدن ارتودنسی متحرک، قالبها و پلاکها باید ساخته شده و طبق دستورالعملهای لازم، بیمار آموزش دیده و قالبها به او تحویل داده میشود.
مراجعات پیوسته و چکاب دورهای
از اصلیترین مراحل ارتودنسی، باید به مراجعات پیدرپی و چکابهای دورهای اشاره کرد. در این مراجعات، ارتودنتیست بر اساس وضعیت دندانها، دستگاهها را تنظیم میکنند. همچنین با انجام معاینات لازم، روند درمان را مورد بررسی قرار میدهند. ممکن است هر سه هفته یا هر ماه یکبار نیاز باشد بیمار به متخصص مراجعه کند که فاصله مراجعات را دندانپزشک مشخص خواهد کرد.
به طور کلی بریسهای استفاده شده باید هر 4 تا 6 هفته یکبار تنظیم شوند و گاهی نیز ممکن است نیاز باشد دندانپزشک کشها و یا سیمهای قبلی را درآورد و یا تعویض کند. اینکار ممکن است کمی دردناک باشد و علت اصلی آن، فشار وارده به دندانها است. این درد تا چند ساعت یا چند روز بعد از مراجعه به دندانپزشکی نیز وجود داشته و بعد از آن به مرور از بین خواهد رفت.
اتمام دوره درمان ارتودنسی
پس از پایان طول درمان، دندانها کاملاً مرتب شده و در جای مناسب خود قرار گرفتهاند. در انتها بیمار یک جلسه به دندانپزشک متخصص مراجعه کرده و تمامی دستگاههای متصل به دندانها و فک خارج میشوند. مدت زمان این جلسه بسیار کوتاه بوده و بیمار نتیجه درمان را مشاهده میکند. همچنین ارتودنتیست مطابق با روال قبلی، دندانها را برای آخرین دفعه، معاینه کرده و هرگونه مراقبتی برای بعد از ارتودنسی لازم است به بیمار آموزش خواهد داد.
مراحل بعد از درمان ارتودنسی
برای کاهش احتمال بازگشت دندانها به حالت قبلی، بعد از اتمام دوره درمان ارتودنسی، باید از انواع نگهدارنده یا ریتنیر استفاده کرد. این ابزار میتوانند نتیجه درمان را تثبیت کرده و از بههم ریختگی دوباره دندانها جلوگیری کنند. حداقل زمان استفاده از نگهدارنده ها، 2 سال میباشد.
سوالات متداول
پس از درمان، نتیجه برای اغلب بیماران رضایتبخش خواهد بود. برای حفظ این نتیجه نیاز است تا دندانپزشک با همکاری بیمار از وسایل نگهدارنده و دیگر ابزارهای لازم که در بالا به آنها اشاره شد، از بازگشت دندانها به حالت قبلی جلوگیری خواهند کرد. به طور کلی با انجام روشها صحیح، احتمال برگشت درمان تنها 5 درصد خواهد بود.
گاهی کشیدن برخی دندانها لازم و ضروری خواهد بود. گاهی بیماران نگران هستند که یک یا چند دندان سالم خود را در حین پروسه درمان ارتودنسی از دست بدهند و این فضای خالی گاهاً باعث آسیب شود. اما در این علم به طور کامل اشاره میشود که جای خالی دندان کشیده شده، پر خواهد شد و هیچ فضای خالی نمایان نخواهد بود. البته لازم به ذکر است کشیدن دندان، تنها در دندانهایی با مشکلات عدیده اتفاق میافتد و همه افراد نیاز به اینکار ندارند.
درمان ارتودنسی اغلب از سن 12 سالگی آغاز خواهد شد، یعنی در زمانی که تمامی دندانهای شیری ریخته و دندانهای دائمی جایگزین شدهاند. البته این سن را زمان اصلی نمیدانند و استثنا نیز وجود دارد. برای مثال کودکانی که دارای مشکلات شکاف کام یا لب هستند، باید تا قبل از کامل شدن رشد دندانهای دائمی، درمان ارتودنسی لازم برای آنها انجام شود. به طور کلی درمانهای ارتودنسی تنها برای کودکان و نوجوانان استفاده نمیشود و غالباً در بزرگسالی نیز کاربرد دارد. همچنین باید توجه داشت که با افزایش سن، احتمال درمان نیز کاهش مییابد.
طول این نوع درمان برای بیماران مختلف، کاملاً متفاوت خواهد بود. اما بهطور کلی درمان ارتودنسی 12 تا 30 ماه طول خواهد کشید. این مدت زمان در بزرگسالان بیشتر خواهد بود زیرا استخوانها در این افراد رشد خود را به طور کامل داشتهاند و دیگر رشد نخواهند کرد. همچنین رعایت بهداشت دهان و دندان میتواند گاهاً طول مدت درمان را کاهش داده و از درمانهای اضافی برای رفع پوسیدگیها و یا عصبکشی جلوگیری نماید.
ابزارهای استفاده شده در ارتودنسی دندان، در حالت کلی آسیبی به دندانها وارد نمیکنند. اما باید توجه داشت که تمیز کردن نادرست آنها، استفاده بیش از اندازه از موادغذایی شیرین و نوشیدنیهای قندی و کافئیندار میتواند آسیب جدی به دندانها وارد کند. بههمین علت دندانها و همچنین ابزارهای به کار رفته در دهان باید به طور مداوم و با دقت کافی تمیز شوند تا عوارضی را از جمله پوسیدگی دندانها و عفونت دندان و لثه را بهوجود نیاورند.
هزینه این نوع درمان به میزان مشکلات بیمار بستگی دارد. در صورتیکه درمان با پلاکهای متحرک انجام شود، قیمت بسیار کمتر میشود. البته باید توجه داشت که تعداد پلاکهای مورد استفاده نیز در هزینه درمان تأثیر دارد. در بیمارانی که علاوه بر ارتودنسی دندانها به جراحی فک نیز نیاز دارند، بهعلت انجام دو مرحله درمان، هزینه بیشتر خواهد شد. هزینه عمل جراحی فک توسط جراح متخصص مشخص شده و جدا از هزینههای ارتودنسی محاسبه خواهد شد. برای اطلاع بیشتر از تمامی قیمتها باید به ارتودنتسیت مراجعه نمود تا بعد از انجام معاینات لازم، هزینه را اعلام کند.
خانمهای باردار نیز مانند سایر بیماران میتوانند از درمان ارتودنسی استفاده کنند و منعی برای آنها وجود ندارد. فقط در مواردی که خانم باردار، حالت تهوع بارداری دارد، ارتودنسی انجام نمیشود. در اینصورت براکتها برای او بسیار آزاردهنده خواهد بود.
در برخی مواقع نیز امکان دارد حالت تهوع بهقدری باشد که خانم باردار قادر به مسواک زدن نیست. در نتیجه به علت عدم توانایی در رعایت بهداشت دهان و دندان که بسیار برای این درمان اهمیت دارد، بهتر است درمان به بعد از دوران بارداری موکول شود. همچنین بارداری میتواند با تأثیر بر روی هورمونها، موجب بروز تورم لثه و بوی بد دهان شود، البته این مورد پس از زایمان رفع خواهد شد اما ارتودنسی میتواند شرایط بسیار بدتر کند.
انجام فعالیتهای ورزشی در طول درمان ارتودنسی به نظر بیمار بستگی دارد. اما در صورت انجام ورزشهای پر برخورد مانند بوکس بهتر است بیماران از گاردهای مخصوص استفاده کنند.